Opakowania z tworzyw sztucznych – regulacje prawne

W celu uprządkowania wiedzy dotyczącej regulacji prawnych związanych z opakowaniami z tworzyw sztucznych warto podzielić te regulacje na 3 obszary: ŚWIAT – UNIA EUROPEJSKA – POLSKA. Idąc drogą od ogółu do szczegółu – zaczniemy od regulacji obowiązujących NA ŚWIECIE.

 

Na skróty:        Traktat ONZ        PPWR        Green Claims Directive        SUP        ROP        System kaucyjny

 

ŚWIAT: ONZ – Traktat ONZ dotyczący zanieczyszczenia tworzywami sztucznymi

Chronologia wydarzeń:

• marzec 2022 – Zgromadzenie ONZ ds. Środowiska (United Nations Environment Assembly, UNEA) głosami 175 krajów przyjęło Uchwałę o opracowaniu międzynarodowego, prawnie wiążącego instrumentu dotyczącego zanieczyszczeń tworzywami sztucznym. (1)

Prawo przygotowywane jest przez Międzyrządowy Komitet Negocjacyjny (Intergovernmental Negotiating Committee, INC). Ma opierać się na podejściu obejmującym pełny cykl życia tworzyw sztucznych, w tym jego produkcję, projektowanie i utylizację. Założono, że negocjacje w ramach INC potrwają do końca 2024 roku i zakończą się wraz akceptacją Umowy przez rządy państw. To prawo potocznie nazywane jest „traktatem plastikowym ONZ” (UN Plastics Treaty).

• kwiecień 2024 – kolejna sesja INC. Mimo trwających aż 7 dni negocjacji, spotkanie zakończyło się raczej stawianiem kolejnych pytań, niż ustalaniem wspólnych odpowiedzi. Wszystkie wątpliwości zostały zebrane w dokument podsumowujący, od którego rozpoczną się negocjacje w kolejnej turze.
• listopad 2024 – planowana kolejna sesja negocjacyjna INC. Teoretycznie, podczas tej sesji powinien zostać ustalony ostateczny kształt traktatu.

 

Czego możemy się spodziewać po TRAKTACIE PLASTIKOWYM ONZ?

• wprowadzenia założeń umożliwiających zmniejszenie do 2040 roku o 80% zanieczyszczenia tworzywami sztucznymi;
• regulacji dotyczących usunięcia przyczyn zanieczyszczenia:
  • ograniczenia użycia tworzyw sztucznych tam, gdzie są zbędne;
  • przeprojektowania produktów i ich opakowań – transformacja w kierunku obiegu zamkniętego osiągniętego dzięki naciskowi na możliwość ponownego użycia i recykling.

 

Oś konfliktu

Państwa członkowskie ONZ mają odmienne zdania dotyczące drogi dojścia do minimalizowania obecności plastiku w środowisku naturalnym. Część państw optuje za ograniczeniem produkcji, część – za wzmacnianiem recyklingu.

Jako producenci opakowań z tworzyw sztucznych przygotowujemy się na każdą z tych dróg. Z jednej strony – redukujemy grubość folii, rekomendujemy zmniejszanie opakowań tam, gdzie jest to możliwe. Z drugiej – proponujemy monomateriały w 100% przydatne do recyklingu, a także folie przydatne do recyklingu w 80-90%. I czekamy na efekty negocjacji w Kanadzie.

 

UE: PPWR (Packaging and Packaging Waste Regulation) i Green Claims Directive

 

Packaging and Packaging Waste Regulation (PPWR)

czyli Rozporządzenie o opakowaniach i odpadach opakowaniowych

Chronologia wydarzeń:

• 1992 – rozpoczynają się prace nad dyrektywą PPWD (Packaging and Packaging Waste Directive), która z biegiem lat będzie ewoluowała w PPWR.
• grudzień 1994 – powstaje pierwsza dyrektywa PPWD dotycząca opakowań i odpadów opakowaniowych (2) (3)

 

Warto odnotować tę datę i ten dokument. Dlaczego? Już wówczas, niemalże 30 lat temu, zostały wprowadzone bardzo istotne zagadnienia dotyczące opakowań.  Zakres dyrektywy dotyczył wszystkich opakowań, niezależnie od miejsc stosowania i surowca, z którego są wykonane. A wymogi w zasadzie nie zmieniają się od lat. Są to:

1. ograniczenie objętości i masy opakowań do niezbędnych wielkości minimalnych pozwalających na utrzymanie wymaganego poziomu bezpieczeństwa, higieny i akceptacji dla opakowanego wyrobu i dla konsumentów;
2. ograniczenie do minimum obecności substancji niebezpiecznych w materiałach opakowaniowych lub ich składnikach;
3. zapewnienie przydatności opakowań do wielokrotnego użytku i odzysku (recykling, kompostowanie, odzysk energii).

 

Skoro powyższa dyrektywa została wprowadzona już w 1994 roku… dlaczego nie funkcjonuje to tak skutecznie, jak powinno? A regulacje dotyczące PPWD/ PPWR trwały tak długo?

W tym miejscu należy rozróżnić dwa instrumenty prawne: dyrektywę i rozporządzenie. Dyrektywa w sposób bardziej swobodny nakazuje państwom członkowskim wprowadzenie odpowiednich regulacji. Rozporządzenie, w momencie wejścia w życie, jest nadrzędne nad ustawodawstwem danego kraju. Zarówno w Polsce, jak i w kilkunastu innych krajach członkowskich UE zalecenia dyrektywy po prostu nie zostały wdrożone w wystarczającym zakresie do krajowych regulacji prawnych.

Wróćmy zatem do chronologii:

• lata: 2015, 2018 – zmiany w dyrektywie dotyczące ograniczenia toreb plastikowych i promowania recyklingu odpadów opakowaniowych;
• styczeń 2020 – rozpoczynają się szerokie konsultacje społeczne dotyczące wymagań związanych z opakowaniami;
• listopad 2022 – Komisja Europejska przyjmuje szereg ważnych zmian dotyczących PPWD:

1. 1. od 1 stycznia 2030 roku każde opakowanie powinno być zaprojektowane w sposób nadający się do recyklingu
   2. od 1 stycznia 2035 roku proces recyklingu musi być skalowalny i możliwy do zastosowania na szeroką skalę. Opakowania, które będę recyklingowalne w mniej niż 70% – będę uznane za niezdatne do recyklingu.
   3. minimalizację opakowań zbiorczych i jednostkowych — waga i objętość opakowania musi być ograniczona do minimum niezbędnego do zapewnienia odpowiedniej funkcjonalności. Konieczne jest ograniczenie pustych przestrzeni i wykorzystywanie opakowań transportowych nadających się do ponownego użycia.

 

W 2022 roku zaszła jeszcze jedna, bardzo ważna zmiana. Podjęto decyzję o zmianie instrumentu prawnego z dyrektywy na REGULACJĘ. Stąd znana nam dziś nazwa PPWR (Packaging and Packaging Waste Regulation). Regulacja PPWR zastąpiła wcześniejszą dyrektywę PPWD.

• grudzień 2023 – Rada Unii Europejskiej przyjmuje stanowisko w sprawie PPWR. Różni się ono od stanowiska przyjętego przez Parlament Europejski – oznacza to kolejną rundę negocjacji przed zamknięciem procesu legislacyjnego.
• marzec 2024 – Komisja Europejska, Parlament Europejski i Rada Unii Europejskiej osiągnęły porozumienie polityczne w sprawie PPWR
• 24 kwietnia 2024 – Parlament Europejski przyjął w pierwszym czytaniu rozporządzenie PPWR. Kolejny krok to formalne zatwierdzenie dokumentu przez Radę UE.

Nawet zakładając najdłuższy możliwy wariant , PPWR zacznie obowiązywać od października 2025 – ogólny okres przejściowy to 18 miesięcy.

Trzy główne cele PPWR:

1. Po pierwsze: mniej opakowań. Zmniejszenie ilości odpadów opakowaniowych poprzez stosowanie opakowań wielokrotnego użytku, eliminację opakowań jednorazowych, ograniczenie zbędnego opakowania. W liczbach: zmniejszenie odpadów opakowaniowych o 5% do 2030 roku, o 10% do 2035 roku, o 15% do 2040 roku (bazą jest rok 2018, cele zostaną poddane przeglądowi przez Komisję 8 lat po wejściu w życie rozporządzenia).
2. Po drugie: recykling: każde opakowanie zaprojektowane z myślą o recyklingu (min. 70%).
3. Po trzecie: recyklat zamiast surowca pierwotnego. Ta zmiana polega na tym, aby poprzez odgórne regulacje zniwelować „drogę na skróty”, czyli sięganie po surowiec pierwotny. Producenci mają w pierwszym momencie korzystać z materiałów poddanych wcześniej recyklingowi.

 

Nad tymi kwestiami koniecznie pochyl się już dzisiaj.

1. W zakresie: mniej opakowań – zmiana standaryzacji formatów opakowań: zmniejszaj, redukuj grubość, minimalizuj pustą przestrzeń.

Rozporządzenie zabrania wprowadzania na rynek opakowań, które nie są niezbędne do spełniania kryteriów: ochrona produktu, procesy produkcji i napełniania opakowań, logistyka, wymogi dotyczące informacji, higiena i bezpieczeństwo, wymogi prawne, zawartość materiałów pochodzących z recyklingu, możliwość recyklingu i ponownego użycia.

W oparciu o te kryteria niezbędne będzie sporządzenie dokumentacji technicznej tak, by wykazać, że wielkość opakowania jest tą minimalną, która jednocześnie gwarantuje funkcjonalność opakowania.

2. W zakresie: recyklat. Dowiedz się, czy dostawca opakowań bada i testuje możliwość produkcji opakowań z recyklatu.

Przewidywane minimalne poziomy recyklatu w opakowaniach to: 30-35% do 2030 roku i 50 – 65% do 2040 roku. Wyjątkiem w tym zakresie będą tzw. opakowania przeznaczone do kontaktu z produktami wrażliwymi (m.in. żywność), dla których wymóg ten do 2030 roku to 10%. Ryzyko dla branż spożywczych: materiały pochodzące z recyklingu zwykle nie spełniają wymagań bezpieczeństwa w kontakcie z produktami spożywczymi. Wciąż nie wiemy, czy recykling chemiczny (który pozwoli na bezpieczne stosowanie recyklatu) będzie uwzględniany w takim samym zakresie jak recykling mechaniczny.

3. W zakresie: zmiany w nadrukach na opakowaniach: PPWR stawia na ujednolicenie znakowania po to, by konsument łatwo mógł zidentyfikować ważne informacje dotyczące produktu i jego opakowania. Symbole mają być proste, czytelne i łatwe do rozpoznania (element graficzny i krótki tekst). Czekamy na dokładne regulacje.

Green Claims Directive

czyli Dyrektywa w Sprawie Oświadczeń Środowiskowych

 

Chronologia wydarzeń:

• marzec 2023 – Rada Unii Europejskiej publikuje projekt dyrektywy w sprawie oświadczeń środowiskowych (Green Claims Directive). Dyrektywa ta stanowi kolejny akt prawny z obszaru ESG (ang. Environmental, Social, and Governance). (4)
• marzec 2024 – Parlament Europejski przyjął stanowisko, przedstawiając swoją opinię na temat projektu dyrektywy, szczegółowych przepisów i harmonogramu wdrażania (5)
• czerwiec 2024 – planowane jest dalsze rozpatrywanie dyrektywy (po wyborach do Parlamentu Europejskiego) na początku czerwca. Jeśli Parlament Europejski i Rada Unii  Europejskiej osiągną porozumienie, państwa członkowskie UE będą zobowiązane do wdrożenia dyrektywy do prawa krajowego w ciągu 24 miesięcy i przystąpienia do stosowania środków w ciągu 36 miesięcy.

 

Najważniejsze założenie dyrektywy – przeciwdziałanie wprowadzaniu w błąd konsumentów poprzez posługiwanie się twierdzeniami związanymi z ochroną środowiska: koniec greenwashing’u! A w praktyce? Przedsiębiorstwa (prawdopodobnie, jeśli dyrektywa wejdzie w prawo w obecnej formie) będą zobowiązane do:

• nieużywania bezpodstawnych twierdzeń, np. „przyjazny dla środowiska”, „produkt ma neutralny wpływ na środowisko”, „biodegradowalny”, „mniej zanieczyszczający” etc. bez konkretnych dowodów. Wszystkie twierdzenia muszą być jasne, dokładne i poparte wiarygodnymi dowodami naukowymi. Dowody te muszą być zaprezentowane koniecznie wraz z produktem, za pomocą adresu URL lub kodu QR
• stosowania uregulowanych oznaczeń (np. na etykietach) dotyczących zrównoważonego rozwoju. Dozwolone będą tylko te oparte na oficjalnych systemach certyfikacji lub ustanowione przez władze publiczne. Środek ten ma na celu zapewnienie konsumentom wiarygodnych i porównywalnych informacji.
• przedkładania oświadczeń marketingowych dotyczących „środowiska” do weryfikacji, zanim będą mogły z nich korzystać (a dostarczone twierdzenia i ich dowody będą ocenione w ciągu 30 dni). Oczekuje się, że państwa członkowskie UE ustanowią procedury weryfikacji twierdzeń dotyczących ochrony środowiska w odniesieniu do wymogów dyrektywy GCD. Weryfikator dostarczy firmom certyfikat zgodności, potwierdzający, że oświadczenie lub etykieta są zgodne z rozporządzeniem.

 

Co jeszcze warto wiedzieć?

• Na etapie propozycji dyrektywy utrzymano zwolnienie dla mikroprzedsiębiorstw – najprawdopodobniej nie będą musiały stosować GCD.
• Dyrektywa będzie jednak dotyczyła wszystkich pozostałych przedsiębiorstw działających na terenie UE, a także firm spoza UE kierujących swoje reklamy do Klientów w UE: od MŚP po korporacje.
• Najprawdopodobniej sektor MŚP – w porównaniu z większymi przedsiębiorstwami – otrzyma rok więcej na dostosowanie się do dyrektywy.
• Kary: przewidywane sankcje dla przedsiębiorców nieprzestrzegających standardów GCD to nawet 4% rocznego obrotu przedsiębiorcy.

 

Polska: implementacja unijnej dyrektywy Single Use Plastics (SUP), Rozszerzona Odpowiedzialność Producenta (ROP), system kaucyjny

 

Single Use Plastics (SUP)

Chronologia wydarzeń:

• czerwiec 2019 – przyjęcie unijnej Dyrektywy Single-Use Plastics (6)
• lipiec 2021 – termin, w którym dyrektywa miała zostać wdrożona do prawa krajowego (wyjątek: w odniesieniu do wyrobów tytoniowych: od stycznia 2023, w odniesieniu do zakrętek na napoje od lipca 2024). W Polsce dyrektywa została wdrożona ze znacznym opóźnieniem.
• kwiecień 2023 – uchwalono ustawę krajową, będąca implementacją dyrektywy SUP. Została opublikowana 9.05.2023, a większość zapisów weszła w życie 24.05.2023 (7). Główne założenia ustawy:
  • konieczność prowadzenia ewidencji opakowań jednorazowego użytku
  • obowiązkowy wpis do rejestru BDO (Baza Danych o Odpadach)
  • zakaz wprowadzania do obrotu artykułów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych (np. plastikowych sztućców, talerzyków, widelców).
• styczeń 2024 – wchodzą w życie trzy rozporządzenia:
  • w sprawie opłat produktowych dla poszczególnych rodzajów opakowań (dokładne stawki: źródło (8));
  • w sprawie stawek opłaty za produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych będące opakowaniami: 20 i 25 grosze/sztukę (9);
  • w sprawie stawek opłaty na pokrycie kosztów zagospodarowania odpadów powstałych z produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych (dokładne stawki: źródło (10));
• lipiec 2024 – przedsiębiorcy będą musieli zapewnić dostępność opakowań alternatywnych do plastikowych (np. papierowe kubki, półmiski z otrąb). Wejdzie też w życie obowiązek mocowania nakrętki do napoju,
• styczeń 2025
  • zapewnienie określonej zawartości recyklatu w butelkach jednorazowego użytku o pojemności do 3 litrów (butelki z PET: 25% materiału z recyklingu, a od 2030 udział 30% w odniesieniu do wszystkich butelek z tworzyw sztucznych)
  • wprowadzający produkty w opakowania na napoje (jednorazowe, do 3 l)  będą mieli obowiązek wykazania rocznego poziomu selektywnej zbiórki odpadów powstałych z takich opakowań: 77% (od 2025 r.) i więcej w kolejnych latach, aż do 90% (od 2029 r.). Zbiórki muszą być realizowane w ramach systemu kaucyjnego (powinien powstać i funkcjonować od stycznia 2025)

 

Rozszerzona Odpowiedzialność Producenta (ROP)

Regulacje prawne dotyczące ROP wynikają z prób wdrażania unijnych dyrektyw na grunt prawa polskiego. Aby zobrazować całą chronologię wydarzeń należałoby się cofnąć aż do 1994 roku, do Dyrektywy 94/62/WE w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych (11). W celu wyłuszczenia najistotniejszych etapów, poniżej znajduje się chronologia od roku 2018 – wówczas prace nad dokumentami nabrały tempa.

Chronologia wydarzeń:

• maj 2018 – Parlament Europejski i Rada Europy przyjmują wielką nowelizację sześciu dyrektyw, m.in.: ws. odpadów i ws. opakowań i odpadów opakowaniowych
• lipiec 2020 – upłynął termin, w którym Polska powinna wprowadzić zalecenia dyrektyw do prawa krajowego
• sierpień 2021 – przygotowany jest projekt polskiej ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (12). Projekt nie został przyjęty.
• styczeń 2023 – upłynął termin na dostosowanie systemów rozszerzonej odpowiedzialności producenta do wymagań dyrektywy
• luty 2024 – Komisja Europejska podjęła kroki prawne przeciwko Polsce za brak prawidłowej transpozycji przepisów dotyczących systemu Rozszerzonej Odpowiedzialności Producenta
• połowa 2025 – planowany termin implementacji ustawy, który zapowiedziało Ministerstwo Klimatu i Środowiska

 

Po co nam ROP?

Z założenia ustawa ROP ma na celu pobudzić rynek surowców wtórnych, zachęcać producentów do projektowania opakowań z myślą o całym cyklu życia produktu i  usunięcie z rynku tych opakowań, które do recyklingu się nie nadają.

Czego możemy się spodziewać w ustawie ROP?

1. Wprowadzenia opłaty opakowaniowej, ponoszonej przez wprowadzającego produkty na rynek. Wysokość opłaty będzie obliczana na podstawie zróżnicowanych stawek, zależnych m.in. od rodzaju surowca, zawartości materiału pochodzącego z recyklingu i możliwość recyklingu.
2. Konieczności zapewnienia odpowiedniego udziału recyklatu z tworzyw sztucznych w surowcu na butelki jednorazowego użytku (do 3l.), a także osiągania zadanych poziomów selektywnego zbierania odpadów.
3. Wprowadzenia obowiązku umieszczania na opakowaniach oznakowania wskazującego, w jaki sposób dany odpad segregować. Oznakowanie ma być dostosowane dla osób niedowidzących i niewidomych.
4. Regulacji uprawnień Instytutu Ochrony Środowiska – Państwowego Instytutu Badawczego w zakresie nadzoru nad systemem ROP.

 

Należy pamiętać, że ostateczna wersja ustawy nie jest jeszcze znana – Ministerstwo Klimatu i Środowiska rozpoczęło dopiero prace nad ustawą, a żadne wstępne projekty nie są jeszcze znane – powyższe informacje zaczerpnięte są z pierwszego projektu ustawy (z 2021 roku).

 

System kaucyjny

Chronologia wydarzeń:

• 6 czerwca 2023 r. – Rada Ministrów przyjmuje ustawę wdrażającą unijną dyrektywę ws. zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko.
• styczeń 2025 – wprowadzony zostanie system kaucyjny na jednorazowe butelki z tworzyw sztucznych do 3 litrów, szklane butelki wielorazowego użytku do 1,5 litra oraz metalowe puszki o pojemności do 1 litra

 

Na co musisz się przygotować?

• obowiązek prowadzenia zbiórki opakowań i osiągania minimalnych poziomów zbiórek: 77% za 2025 rok, 81% za 2026 rok, 84% za 2027 rok, 87% za 2028 rok, 90% za 2029 rok i następne lata. Obowiązek został nałożony na podmiot wprowadzający opakowanie na rynek, tj.: producentów, importerów, właścicieli marek.
• ważne dla sklepów detalicznych – to na nich spoczywa obowiązek pobierania i zwracania kaucji, odbiór opakowań, ich logistyka i współpraca z operatorem systemu kaucyjnego.

 

ONZ – UE – POLSKA: Jak sprawnie poruszać się we wszystkich regulacjach prawnych?

Zdajemy sobie sprawę z tego, że ilość regulacji: od światowych, przez unijne, aż do polskich może powodować chaos. Zauważamy jednak olbrzymią zbieżność pomiędzy wszystkimi nowo wprowadzanymi przepisami. Zdecydowanie są to:

• projektowanie nienadmiarowych opakowań: dobrze dopasowanych do wielkości produktu, z odpowiednią dostosowaną barierą, sensownym nadrukiem, z niezbyt grubego tworzywa sztucznego;
• zwracanie się ku surowcom pozyskanym z recyklingu, zamiast korzystania wyłącznie z surowca pierwotnego;
• konstruowania opakowania nadającego się do recyklingu;
• sensownego oznakowania opakowania tak, aby konsument wiedział w jaki sposób powinien je segregować;
• ukrócenie praktyk greenwashingowych.

W PAKu już od wielu miesięcy pracujemy nad każdym z powyższych aspektów. Szkolimy Klientów w zakresie fleksodruku, produkujemy monomateriałowe konstrukcje, certyfikujemy opakowania pod kątem ich recyklingowalności. I jesteśmy na bieżąco ze zmieniającym się prawem.

Bierzemy na siebie odpowiedzialność za stworzenie dobrego, spełniającego wszelkie wymogi prawne opakowania.

 

Dla wnikliwych:

(1) https://wedocs.unep.org/bitstream/handle/20.500.11822/39812/OEWG_PP_1_INF_1_UNEA%20resolution.pdf

(2) https://eur-lex.europa.eu/PL/legal-content/summary/packaging-and-packaging-waste.html

(3) https://orka.sejm.gov.pl/Drektywy.nsf/all/31994L0062/$File/31994L0062.pdf

(4) https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:52023PC0166&from=EN

(5) https://www.europarl.europa.eu/news/en/press-room/20240308IPR19001/parliament-wants-to-improve-consumer-protection-against-misleading-claims

(6) https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex%3A32019L0904

(7) https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20230000877

(8)https://www.infor.pl/akt-prawny/DZU.2023.345.0002683,metryka,rozporzadzenie-ministra-klimatu-i-srodowiska-w-sprawie-stawek-oplat-produktowych-dla-poszczegolnych-rodzajow-opakowan.html

(9) https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20230002679/O/D20232679.pdf

(10) https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20230002686/O/D20232686.pdf

(11) https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=celex%3A31994L0062

(12) https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12349805/katalog/12808311#12808311